Scenariodenken of bekijk een gebeurtenis door een andere bril

Het idee dat scenaristen worden ingezet om mogelijke gebeurtenissen uit te denken waar een veiligheidsdienst zijn voordeel mee kan doen, spreekt mij erg aan. Ook de Nederlandse politie is bekend met en maakt gebruik van het 'scenariodenken'. Hierbij gaat het niet zozeer om de voorspellende waarde van deze scenario's als wel om het ontwikkelen van nieuwe gezichtspunten. Het scenario geeft de mogelijkheid om de verschillende keuzes en de effecten daarvan uit te werken vóórdat de keuzes zijn genomen en de effecten voelbaar zijn. Het proces op zich is een leermoment want de focus ligt niet bij het direct antwoord geven op vragen en aanbieden van oplossingen maar op het stellen van de juiste vragen. (drs. A. Osse, NPA, 1 juli 2002)

Het stellen van de juiste vragen begint bij het vermijden van voor de hand liggende aannames. Deze aannames worden niet uitgesproken maar ontstaan doordat 'gaten' in de informatie worden ingevuld met gangbare opvattingen van de luisteraar. Ik geef als voorbeeld dat een man wordt gevraagd om te helpen met het leegruimen van een gemeenschappelijke ruimte waar ook zijn spullen staan. De man antwoordt: “Sorry, ik kan echt niet helpen. Ik ben een alleenstaande vader van drie kinderen!” Daarmee probeert de man te suggereren dat hij al zijn tijd kwijt is aan de verzorging van zijn drie kinderen en daarom zou er geen tijd over zijn om te helpen met leegruimen. Iemand die gezinnen met meerdere kinderen van dichtbij kent, zelf kinderen heeft of alleenstaande ouder is, kan zich goed verplaatsen in het idee dat de zorg van drie kinderen een druk bestaan oplevert. Het is dan een geldig excuus om geen tijd vrij te kunnen maken. Maar dit is een aanname.

Door de onuitgesproken suggestie niet aan te nemen maar door de juiste vragen te stellen, blijkt dat de man biologisch gezien weliswaar drie kinderen op de wereld heeft gezet, maar dat hij de drie kinderen heeft met drie verschillende moeders. Twee kinderen wonen fulltime bij de moeders en slechts één kind woont parttime bij hem. Deze informatie werpt een hele ander licht op zijn opmerking. Hij is inderdaad vader van drie kinderen, maar slechts één kind kost hem parttime tijd. De gewekte suggestie is dan geen geldig excuus om niet te kunnen leegruimen.

Iedereen kent inmiddels het verhaal van een juwelier die werd overvallen in zijn winkel en het gebruik van een vuurwapen door zijn vrouw. Als gevolg daarvan raakte de juwelier gewond en zijn twee overvallers werden doodgeschoten. Op de televisie werd een animatie getoond van een reconstructie van de gebeurtenis. De overvallers vielen de juwelier aan in de winkel en zijn vrouw heeft vanuit een aangrenzende ruimte door een dichte deur geschoten. De advocaat van de juwelier en zijn vrouw maakte daarbij de opmerking dat de vrouw handelde vanuit blinde paniek en dat moest wel volgens hem want anders zou ze niet door een dichte deur hebben geschoten met het risico dat haar eigen man geraakt zou worden, wat ook was gebeurd.

Eerder had ik het artikel gelezen dat dezelfde juwelier 10 jaar geleden was veroordeeld voor poging tot doodslag. Volgens dat artikel had de man zijn vrouw zoenend met een andere man betrapt in een café. Hij was daarbij zo boos geworden dat hij de andere man dermate had mishandeld dat hem poging tot doodslag werd opgelegd.

Deze informatie nodigde mij als schrijver/scenarist uit het verhaal in een heel ander licht te bekijken. Ten eerste is het zaak om aannames direct los te laten en de steeds terugkerende vraag te stellen: “wat als”.

• Wat als de echtgenote ongelukkig was in haar huwelijk, ze was al een keer op vreemdgaan betrapt.
• Wat als de man gewelddadige en bezitterige trekken heeft, omdat hij iemand bijna dood heeft geslagen die zijn vrouw had durven zoenen.
• Wat als de vrouw daarom bang was voor de man en zich gevangen voelde in het huwelijk en vanwege eerdere gebeurtenis niet bij hem weg durfde te gaan.
• Wat als de overval voor de vrouw een uitkomst was om door een dichte deur te schieten in de hoop dat hierbij haar man om het leven zou komen zodat zij van een ongelukkig huwelijk verlost zou zijn zonder in angst te leven voor represailles.

Het spelen met aannames is een ideale manier voor een schrijver om een verhaal te beginnen om vervolgens de lezer op het verkeerde been te zetten. In Jousterheerd vindt een familiedrama plaats waarbij de lokale huishoudster ook om het leven is gekomen. Zij was op de verkeerde plaats en op de verkeerde tijd, zo stelde de politie of was dat een aanname? Tot ziens in Jousterheerd.