Het idee dat scenaristen worden ingezet
om mogelijke gebeurtenissen uit te denken waar een veiligheidsdienst
zijn voordeel mee kan doen, spreekt mij erg aan. Ook de Nederlandse
politie is bekend met en maakt gebruik van het 'scenariodenken'.
Hierbij gaat het niet zozeer om de voorspellende waarde van deze
scenario's als wel om het ontwikkelen van nieuwe gezichtspunten. Het
scenario geeft de mogelijkheid om de verschillende keuzes en de
effecten daarvan uit te werken vóórdat de keuzes zijn genomen en de
effecten voelbaar zijn. Het proces op zich is een leermoment want de
focus ligt niet bij het direct antwoord geven op vragen en aanbieden
van oplossingen maar op het stellen van de juiste vragen. (drs. A.
Osse, NPA, 1 juli 2002)
Het
stellen van de juiste vragen begint bij het vermijden van voor de
hand liggende aannames. Deze aannames worden niet uitgesproken maar
ontstaan doordat 'gaten' in de informatie worden ingevuld met
gangbare opvattingen van de luisteraar. Ik geef als voorbeeld dat een
man wordt gevraagd om te helpen met het leegruimen van een
gemeenschappelijke ruimte waar ook zijn spullen staan. De man
antwoordt: “Sorry, ik kan echt niet helpen. Ik ben een
alleenstaande vader van drie kinderen!” Daarmee probeert de man te
suggereren dat hij al zijn tijd kwijt is aan de verzorging van zijn
drie kinderen en daarom zou er geen tijd over zijn om te helpen met
leegruimen. Iemand die gezinnen met meerdere kinderen van dichtbij
kent, zelf kinderen heeft of alleenstaande ouder is, kan zich goed
verplaatsen in het idee dat de zorg van drie kinderen een druk
bestaan oplevert. Het is dan een geldig excuus om geen tijd vrij te
kunnen maken. Maar dit is een aanname.
Door de
onuitgesproken suggestie niet aan te nemen maar door de juiste vragen
te stellen, blijkt dat de man biologisch gezien weliswaar drie
kinderen op de wereld heeft gezet, maar dat hij de drie kinderen
heeft met drie verschillende moeders. Twee kinderen wonen fulltime
bij de moeders en slechts één kind woont parttime bij hem. Deze
informatie werpt een hele ander licht op zijn opmerking. Hij is
inderdaad vader van drie kinderen, maar slechts één kind kost hem
parttime tijd. De gewekte suggestie is dan geen geldig excuus om niet
te kunnen leegruimen.
Iedereen
kent inmiddels het verhaal van een juwelier die werd overvallen in
zijn winkel en het gebruik van een vuurwapen door zijn vrouw. Als
gevolg daarvan raakte de juwelier gewond en zijn twee overvallers
werden doodgeschoten. Op de televisie werd een animatie getoond van
een reconstructie van de gebeurtenis. De overvallers vielen de
juwelier aan in de winkel en zijn vrouw heeft vanuit een aangrenzende
ruimte door een dichte deur geschoten. De advocaat van de juwelier en
zijn vrouw maakte daarbij de opmerking dat de vrouw handelde vanuit
blinde paniek en dat moest wel volgens hem want anders zou ze niet
door een dichte deur hebben geschoten met het risico dat haar eigen
man geraakt zou worden, wat ook was gebeurd.
Eerder
had ik het artikel gelezen dat dezelfde juwelier 10 jaar geleden was
veroordeeld voor poging tot doodslag. Volgens dat artikel had de man
zijn vrouw zoenend met een andere man betrapt in een café. Hij was
daarbij zo boos geworden dat hij de andere man dermate had mishandeld
dat hem poging tot doodslag werd opgelegd.
Deze
informatie nodigde mij als schrijver/scenarist uit het verhaal in een
heel ander licht te bekijken. Ten eerste is het zaak om aannames
direct los te laten en de steeds terugkerende vraag te stellen: “wat
als”.
- Wat als de echtgenote ongelukkig was in haar huwelijk, ze was al een keer op vreemdgaan betrapt.
- Wat als de man gewelddadige en bezitterige trekken heeft, omdat hij iemand bijna dood heeft geslagen die zijn vrouw had durven zoenen.
- Wat als de vrouw daarom bang was voor de man en zich gevangen voelde in het huwelijk en vanwege eerdere gebeurtenis niet bij hem weg durfde te gaan.
- Wat als de overval voor de vrouw een uitkomst was om door een dichte deur te schieten in de hoop dat hierbij haar man om het leven zou komen zodat zij van een ongelukkig huwelijk verlost zou zijn zonder in angst te leven voor represailles.
Het
spelen met aannames is een ideale manier voor een schrijver om een
verhaal te beginnen om vervolgens de lezer op het verkeerde been te
zetten. In Jousterheerd vindt een familiedrama plaats waarbij de
lokale huishoudster ook om het leven is gekomen. Zij was op de
verkeerde plaats en op de verkeerde tijd, zo stelde de politie of was
dat een aanname? Tot ziens in Jousterheerd.